Boek: Onder Commissarissen - Marilieke Engbers

Onder Commissarissen

De 6e editie is een feit!

Thomas is jong en enthousiast als hij toetreedt tot de raad van commissarissen van een groot bedrijf. Hij neemt zijn functie als toezichthouder serieus en is niet bang om de CEO kritische vragen te stellen. Maar is dat wel de bedoeling? Langzaam maar zeker komt hij erachter dat er onder de oppervlakte van de op het oog zo goed functionerende RvC zo veel meer speelt…Het witwassen bij de ING, de debacles bij Vestia, DSB en Eneco, de teloorgang van Enron en het Wirecard-schandaal: toezichthouden gaat opvallend vaak mis. Hebben we te maken met incapabele of zelfs onbetrouwbare commissarissen, of is er iets anders aan de hand? Onder commissarissen laat aan de hand van een parabel zien waar het echt misgaat: ambigue governanceregels zorgen ervoor dat de [dertigduizend] commissarissen in Nederland vaak zo druk zijn met elkaar en het voldoen aan procedures en regels, dat ze nauwelijks toekomen aan reflectie op strategische en maatschappelijke uitdagingen.Met Onder commissarissen wil toezicht-expert Marilieke Engbers inzicht geven in de complexiteit van het samen toezichthouden binnen raden van commissarissen en raden van toezicht en een gesprek op gang brengen over de onmogelijkheid van hun taak. Het boek is een pleidooi voor het menselijker maken van het toezicht, opdat commissarissen zich volledig kunnen richten op de zaken die er werkelijk toe doen.

Te bestellen bij: https://managementboek.nl/boek/9789047015017/onder-commissarissen-marilieke-engbers

Podcasts over het boek:
https://open.spotify.com/episode/2S6s5hYYFHzrGvzDbAxNoR?si=e6JvYts_Qs2uY1gYhGv15A

https://www.bnr.nl/nieuws/ondernemen/10464723/een-goede-leider-is-ook-kwetsbaar

Recensies
Frans van Houten, CEO van Philips
De rol van de commissaris is niet eenvoudig; het vergt nogal wat om in weinig tijd toch een goed beeld te vormen van de onderneming, haar strategie, processen, performance, bedrijfscultuur en te voldoen aan alle compliance-eisen. Daartoe is een open, constructieve relatie tussen commissarissen onderling en de bestuurders van groot belang. Dit boek beschrijft op vlotte wijze de rol van de RvC en wat er zoal kan misgaan in de dynamiek van de boardroom. Heel lezenswaardig!’ –

Gavin van Boekel, CFO Heijmans
Door middel van een geanimeerd en lezenswaardig verhaal worden we meegenomen in het ongezegde. Governance draait immers om mensen die toezicht houden op mensen. Iets dat te vaak niet wordt herkend en erkend.

Ayfer Koç, Politica
Onder Commissarissen is een zeer boeiend en herkenbaar boek. Praktijk en theorie met betrekking tot groepsdynamiek en onderliggende patronen binnen RvC zijn mooi en duidelijk uitgewerkt. Een must read en een handig boek voor RvC-leden, maar ook voor professionals die veel moeten samenwerken met anderen en in teams moeten werken.

Eduard Schmidt-Postmes Bestuurslid Blikverruimers
Nieuwe commissarissen, zeker als ze jong zijn, moeten balanceren tussen socialiseren en het onderdeel worden van een team van commissarissen enerzijds, en het behouden van een eigen, authentieke geluid anderzijds. Dat is geen gemakkelijke opgave! Marilieke Engbers is er uitmuntend in geslaagd die worsteling weer te geven en doet zelfs meer dan dat. Het verhaal over nieuwe commissaris Thomas is op punten pijnlijk herkenbaar maar wordt door Engbers ook in breder perspectief geplaatst aan de hand van haar eigen onderzoek en ander wetenschappelijk werk. Dat zorgt voor concrete aanknopingspunten voor commissarissen over hoe het ongezegde, dat vaak juist door nieuwe toezichthouders wordt gesignaleerd, naar boven te krijgen. Of het nu gaat om de rol van de voorzitter in het creëren van sociale veiligheid in de Raad of het belang van het toelaten van tegengeluiden, Engbers houdt commissarissen, nieuw en ervaren, een spiegel voor die ze niet kunnen negeren als ze streven naar beter toezicht.

Andries Mulder
In één ruk gelezen op een avondje bij de haard, tip voor alle collega bestuurders en toezichthouders, wat een waardevolle inzichten!

PeterJ55 (recensie Bol.com)
Voor iedereen die meer wil begrijpen van wat er nu eigenlijk gebeurt in de bestuurskamers van organisaties is dit een spannend, leuk en inzichtelijk boek. Aan de hand van een parabel wordt heel treffend beschreven hoe wat er NIET wordt besproken in de Raad van Commissarissen grote invloed heeft op de gang van zaken. De theorie wordt kort en duidelijk toegelicht in de kantlijn. Een hele mooie manier om het promotieonderzoek van Engbers toegankelijk te maken.
Boban Vukicevic, lid RvC Staedion en lid RvC Leystromen
Afgelopen week heb ik met veel plezier en belangstelling het boek van Marilieke gelezen. Ik had gewild dat ik voordat ik met mijn eerste toezichthoudende functie begon, ik dit boek tot mijn beschikking had gehad. Of misschien ook niet. Ik zou enorm geschrokken zijn van de complexiteit van de functie, gebrek aan tijd en informatie en de continue dreiging van conflicten. Dan zou ik er misschien nooit aan begonnen zijn. Met als gevolg dat ik al die mooie, inspirerende en verrijkende momenten die ik als commissaris ervaar ook zou hebben moeten missen.
In de vorm van een soort hoorspel, loodst de schrijfster ons door het complexe leven van een groep commissarissen. En wat blijkt, commissarissen zijn net mensen. Kunnen last hebben van hoge eigen dunk, schieten in defensieve houding, trekken zich terug of vallen juist aan. Tegelijkertijd zijn ze ook heel erg betrokken en hebben meestal de juiste intenties. Op een beknopte en heldere manier, gebruikt makend van voorbeeldsituaties, maakt de schrijfster ons bekend met haar eigen promotieonderzoek en geeft ons veel zaken om over na te denken. Ze vraagt zich bijvoorbeeld af of je wel goed kunt toezicht houden als je altijd tijdgebrek hebt? Hoe moeten commissarissen de spanning tussen het bewaken van de goede sfeer en de vruchtbaarheid van het inhoudelijk conflict managen? Waarom kritische vragen stellen al snel gezien wordt als je te veel bemoeien met operationele zaken of te veel op de stoel van de bestuurder zitten? Ze bespreekt het gevaar van paradigmaverkleving en geeft tips en voorbeelden om hier flexibel mee om te gaan.
Individuele governance dilemma's
Belangrijke opbrengsten uit het promotieonderzoek die aan de orde komen zijn onder andere de beschreven individuele governance dilemma’s . De meeste commissarissen zullen ze onmiddellijk herkennen:

Toezichtsdilemma’s - vertrouw je erop dat de bestuurder je alle informatie geeft die je nodig hebt als commissaris of ga je ervan uit dat de bestuurder er een eigen belang heeft om informatie achter houden of te verhullen?
Samenwerkingsdilemma,'s - vertrouwen op collega' s commissieleden en niet op de hoogte zijn van alle informatie of alle informatie willen hebben zonder zelf de expertise te hebben.
Besluitvormingsdilemma's - ga je als commissaris voor het inhoudelijke conflict of houd je je mond en ga je voor de sociale cohesie?
Compliancedilemma's - Worden eerst alle verplichte onderwerpen behandeld zodat de strategische onderwerpen onder tijdsdruk behandeld moeten worden als de agenda uitloopt? Of moet je eerst de strategische onderwerpen behandelen met het risico dat de verplichte onderwerpen onvoldoende aandacht krijgen?

Valkuilen
De schrijfster waarschuwt ons ook voor een aantal veel voorkomende valkuilen:

the fundamental attribution error - we kennen onze intenties, maar we zien niet ons eigen gedrag. Daarentegen zien we wel het gedrag van anderen, maar kennen niet hun intenties. Wij zijn geneigd het gedrag van anderen toe te schrijven aan onvolkomenheden in hun karakter en/of foute motieven.
de CEO bias - zorgt ervoor dat mensen in hiërarchische posities weinig feedback krijgen. De bestuurder wil wel, maar krijgt zelf ook niet de volledige informatie.
valse consensus bias - als de meerderheid iets vindt dat het waarschijnlijk wel klopt.
naïeve realisten bias - mensen zijn ervan overtuigd dat hun waarheid objectief rationeel en dus waar is.

Compassie en begrip
De kernboodschap is echter, dat het bespreekbaar maken van de blinde vlekken vanuit compassie en begrip (en dus niet vanuit verwijt en schuld) en het bespreekbaar maken van elkaars paradigma's heel belangrijk zijn voor het goed functioneren van een RvC. En dat het inhoudelijk conflict hebben wenselijk is. Het levert betere besluitvorming en als het conflict immers goed wordt opgelost, ontwikkelt een groep vertrouwen en kan de samenwerking verdiepen.
Kort samengevat, een helder, beknopt en mooi geschreven boek. Makkelijk te lezen en niet te omvangrijk in aantal pagina's, maar boordevol met herkenbare situaties, mooie analyses en belangrijke tips voor zowel de beginnende als lang meelopende commissarissen.

Gewone Nederlander (recensie Bol.com)
Marilieke Engbers weet op mooie wijze de dilemma's bloot te leggen waarmee o.a. toezichthouders en bestuurders te maken hebben. Het is bevrijdend en inspirerend dat ze de theorie in de (weerbarstige) praktijk tot leven laat komen. Ze schetst de mensen met emoties, twijfels en biases achter de toezichthouders/bestuurders. Tevens laat Engbers zien dat ook de consultants/coaches om deze mensen heen - wellicht net zoals Koning Willem-Alexander en Maxima - betrokken zijn, maar niet onfeilbaar.

Dit boek is niet alleen een aanrader voor mensen die bovengenoemde functies bekleden. Ook zeer veel is herkenbaar en interessant voor degenen die de ambitie hebben "hun" MT's of andere gremia (en dus de mensen) nog beter te begrijpen en laten functioneren. Want de menselijke maat wordt niet alleen in de hoogste echelons gemist.

Jury managementboek van het jaar 2022
Interessant en leerzaam boek. Afwisseling tussen de casus en de verklarende tekst is leerzaam. De casus is goed onderbouwd. De beschreven dynamiek, 'het ongezegde', komt echt niet alleen in de bestuurskamer voor maar in alle managementteams. Breder toepasbaar dan de titel doet vermoeden.

Juryvoorzitter Patrick Davidson van Managementboek.nl
In dit spannende verhaal over een fictieve raad van commissarissen staat de olifant in de bestuurskamers centraal. Die olifant is het gebrek aan aandacht voor emoties en irrationaliteit, die zorgen voor een schijncohesieklimaat. Het ongezegde blijft lang verborgen tot het zich uit in onderlinge conflicten, vaak op het moment dat het erop aankomt en je het juist niet kunt gebruiken. Gebrekkige besluitvorming is het gevolg, en steeds vaker een bedrijfsschandaal. De auteur benoemt hiermee een van de belangrijkste factoren waarom het misgaat met het toezicht. Uiteindelijk zijn het de klanten en het publiek die hiervan de prijs betalen. Daarom heeft dit boek een grote maatschappelijke relevantie.

Het boek heeft een solide fundament. Engbers vertaalt haar wetenschappelijke onderzoek onder 250 commissarissen en 25 RvC’s naar voor iedere commissaris, manager en teamlid herkenbare dagelijkse situaties. De bekende theorieën van Argyris (double loop learning) en Belbin (teamrollen) spelen op de achtergrond een rol in deze zeer praktische en toegankelijke parabel. Verbazing, verwarring en afschuw maken zich meester van de lezer. Komt dit ook in mijn raad of managementteam voor, is de vraag die regelmatig opkomt. Daarmee houdt auteur ons een spiegel voor van ons eigen gedrag.

Engbers verpakt haar eigentijdse boodschap in een ware pageturner. Je wordt meegezogen in de dynamiek tussen de jonge, nieuwe commissaris, die nieuwsgierig en open minded alle vragen stelt en de ervaren voorzitter, die gedreven wordt door status en het vermijden van conflicten. Hoe de andere teamleden reageren op de ogenschijnlijke mismatch van persoonlijkheden is exemplarisch voor de dynamiek die iedereen herkent uit het dagelijkse leven. Daarmee heeft zij een boek geschreven dat een bredere toepassing verdient dan alleen ‘voor commissarissen’. Iedere medewerker die geïnteresseerd is in teamdynamiek en de rol van emoties en het ongezegde kan volgens de jury vandaag nog aan de slag met dit boek.

Jan Hartman
Het boek ‘Onder commissarissen’ is dit jaar verschenen, met als ondertitel ‘Hoe het ongezegde in de boardroom de besluitvorming beïnvloedt’. Het is geschreven door Marilieke Engbers. Ik heb het net uitgelezen en kan het van harte aanbevelen.

Hoewel het gericht is op leden van een Raad van Commissarissen (RvC), en geschreven vanuit de invalshoek van executive coaching en groepsdynamica, is het ook interessant voor iedereen die in het werk met een team of met vergaderingen te maken heeft.

Het boek is gebaseerd op haar proefschrift. Het is een zakenboek, maar wordt als parabel verteld. Dat werkt uitstekend en maakt het boek prettig leesbaar. De hoofdrolspelers lijken welhaast romanpersonages. Gelet op hun onderlinge nijd is de titel met een knipoog naar W.F. Hermans goed gekozen. De parabelvorm nodigt uit om ook de meer technische intermezzi door te worstelen: spel en tussenspel.

Het boek is onder andere gebaseerd op het gedachtengoed van Chris Argyris over organisatieleren, Meredith Belbin over teamrollen, en Lee Ross over denkfouten (‘biases’).

Mensen kunnen een verschillende benaderwijze (‘paradigma’) van de werkelijkheid hanteren. Als ze niet bereid zijn om ‘door de bril van de ander’ te kijken dan zijn ze ‘paradigmaverkleefd’. Een prachtige term die Engbers mogelijk zelf geconcipieerd heeft. Juist het kijken vanuit verschillende perspectieven hoort volgens haar bij de essentie van een RvC.

Hoe werkt dat “luisteren naar het ongezegde”? Dat heeft met groepsdynamiek te maken. Iemand die te kritisch doet, insinueert mogelijk dat de ander niet oké is. Ook balanceren individuen met hun inbreng tussen wat vertrouwelijk gedeeld is met hen als individu en wat openlijk door hen gezegd mag worden in een groep. In de dynamiek tussen personen staat daarom het gesprek over de inhoud zelden los van de onderlinge relatie. In hun werk balanceren mensen tussen inhoudelijk conflict en relationele cohesie. Dat ontvouwt zich zowel in wat gezegd wordt als verzwegen. Omdat inhoudelijk conflict wordt geassocieerd met verstoorde verhoudingen zeggen mensen niet alles wat ze denken. Een negatieve duiding van hun gedrag ligt dan immers op de loer.

De verbale vernieuwing die Engbers heeft geschapen is indrukwekkend. Ze heeft een taal gecreëerd om op zakelijke wijze het onderlinge irrationele te onderzoeken en over de schaduw van het eigen paradigma heen te springen. Waarover men niet spreken kon, daarover hoeft men niet langer te zwijgen. Een mooi voornemen voor 2022: beter luisteren naar het ongezegde.

Lydia van Oudenaren
Ben je directeur, (team)manager of bestuursadviseur? Ben je wethouder en overweeg je een commissariaat of toezichthoudende rol? Let dan nu op! 👉🏻

Er is een prachtig boekje in verhalende vorm verschenen, wat gaat over wat we allemaal wel eens denken maar niet uitspreken tegen onze collega’s in de boardroom. Over wat we thuis delen met onze partner en waar we ons over kunnen opvreten, maar wat te gevoelig kan liggen om uit te spreken in het directieteam. Over beslissende momenten die vergaande gevolgen voor betrokkenen hebben, gebaseerd op enkele lastige gesprekken.

Marilieke Engbers is gepromoveerd op ‘Hoe het ongezegde de besluitvorming beïnvloedt’ en heeft dit ontzettend toegankelijke boek ‘Onder Commissarissen’ geschreven, met steeds in de kantlijn van het verhaal een toelichting of overdenkingen, met verwijzingen naar wetenschappelijke literatuur. Het is dus niet alleen gericht op commissarissen, maar ook toepasbaar voor directie- en managementteams en de mensen die deze gremia dagelijks ondersteunen.

“Irrationaliteit en defensiviteit laten zich niet controleren door rationele criteria en structuren, maar vragen om erkenning en herkenning van deze neigingen en er bewust, met compassie en creativiteit mee omgaan.
“De algemene wetenschap dat mensen vaak irrationeel en emotioneel handelen, betekent namelijk niet dat individuele commissarissen [of lees: directieleden en managers, aanvulling van Lydia] automatisch erkennen en herkennen dat dit ook voor hen geldt. Ze herkennen het voornamelijk alleen bij anderen.” Aldus Engbers in de epiloog van haar boek.

Een boek over gevoel, gespreksvoering en diversiteit in de boardroom. Het⚡️ongemak dat diversiteit geeft en het belang ervan om dit bij jezelf en je team te onderzoeken. Wat mij betreft een betoog om de soft controls vaker te onderzoeken en te bespreken met elkaar.

Marit van Lenthe
In één ruk uitgelezen. Helder en inzichtgevend, een aanrader voor iedere commissaris, bestuurslid of directie-lid.
Wat ik mis: het ongezegde in tijden van Teams en Zoom. Heb mijn internationale bestuur al twee jaar (!) niet live gesproken. Zie dan nog maar eens om te gaan met deze dilemma's.

Aldert Hoksbergen
“Governance gaat over mensen die samen vanuit verschillende perspectieven, rollen en emoties verantwoordelijkheid nemen voor organisaties” (pag.15)

Toegankelijk en vlot geschreven boek over de dynamiek in de boardroom.

Na het bestellen, ik had er al over gehoord in de wandelgangen, verwachtte ik een stevig boekwerk te zullen ontvangen. Want zeg nou zelf, een onderwerp als good governance en daarbij ook nog eens met name aandacht gevend aan het ‘ongezegde’ – geeft veel stof tot schrijven. Dat zou me weleens een heel weekend kunnen kosten om te lezen. Maar het compacte boekje verraste me. En tijdens het lezen groeide mijn waardering.

De onderstroom in een groep als een Raad van Commissarissen (of Raad van Toezicht) krijgt steeds meer aandacht. En dan met name als tegenhanger van hoe het hele bestuur & toezicht feestje jaren geleden is begonnen; namelijk als een compliance instrumentarium. Gericht op controle van kwaliteit en financiën, bewaakt door witte mannen in donkere pakken.

Natuurlijk, dit is stellig uitgedrukt en tegenwoordig zien we gelukkig meer diversiteit in de agenda en in de samenstellingen van Raden. Het boekje Onder Commissarissen komt in een logische tijd op tafel. Toezichthouders en commissarissen ervaren in toenemende mate dat de zelfevaluatie geen ‘afvinklijstje’ kan zijn en dat het gesprek als ‘team’ veel vaker en beter gevoerd moet worden. Wat maakt ons tot deze groep? Hoe ervaren wij de samenhang?

En wat natuurlijk interessant is; wat gebeurt er als een nieuw RvC-lid een heel andere stijl heeft en totaal andere vragen stelt – dan de oudgedienden in de raad? Daarmee begint het boek. Dan komt de vraag naar voren; hoe ontstaat en vergaat de besluitvorming?

Het laat zich raden dat dit niet alleen harde data zijn maar in veel meer gevallen de wijze waarop het gesprek goed gevoerd wordt én hoe er samenspel is binnen de Raad. De waarde van een mensgerichte zelfevaluatie voor de hele groep, wordt onderstreept.

Het boek geeft op een actuele manier weer hoe het kan lopen in een RvC. En ergens halverwege lijkt het even richting een Belbintest-reclamefolder te manoeuvreren, maar gelukkig is er vervolgens weer veel afwisseling door de vlotte stijl en de pakkende dialogen in de parabels.

Dat niet alles een happy end heeft komt ook naar voren. Als lezer werd ik geprikkeld en geïnspireerd door het leereffect dat er van uit gaat. Een toegankelijk en praktisch boek voor zowel nieuwe als ervaren commissarissen!

Christel Deckers
Vaak wordt gesteld dat eindverantwoordelijken in organisaties, zoals bestuurders en ook toezichthouders, te weinig verstand hebben van nieuwe technieken, zoals bijvoorbeeld artificial intelligence (AI) en wat je er allemaal mee kan. Zodoende kan het zijn dat je organisatie kansen mist en risico’s onvoldoende tijdig in het vizier heeft.
Onder commissarissen – Verplichte kost.

Onder commissarissen van Marilieke Engbers gaat niet over de verschillende expertises die binnen een Board aanwezig kunnen of moeten zijn. Haar boek handelt over een onderwerp dat zich niet laat vatten in expertises. Het heeft onder meer te maken met groupthink, tunnelvisie, macht, zowel in formele als ook informele zin; het gaat over communicatie boven én onder de tafel én ook over dat wat buiten de vergaderingen om gezegd en gedaan wordt. Kortom een heel scala aan activiteiten.

Reflectie op uitdagingen Engbers stelt dat de commissarissen hedentendage zo druk zijn met elkaar, het in stand houden van goede relaties en met het voldoen aan procedures en regels dat ze nauwelijks toekomen aan kritische reflectie op strategische en maatschappelijke uitdagingen. En ook niet aan kritische reflectie op het eigen handelen en als team van commissarissen. Veel wordt dus niet gezegd in de boardroom. Engbers pleit ervoor dat die zaken wel boven tafel komen, voor het bespreekbaar maken van het onbespreekbare. Want het ongezegde beïnvloedt wél de besluitvorming.

Roman In haar promotieonderzoek ‘Kracht & Tegenkracht’ (VU, 2020) heeft Engbers onderzocht hoe het ongezegde in de boardroom besluitvorming kan beïnvloeden.

Onder commissarissen is de populaire versie van haar onderzoek. Het leest als een roman. In de vorm van een parabel maakt ze de praktijk van toezichthouden zichtbaar. Aan de hand van fictieve hoofdrolspelers komen alle facetten van toezichthouden aan de orde: openlijke en heimelijke conflicten, spanningen, ruzies, conspiraties etc. In de vorm van zogenaamde spreekbalonnen geeft de auteur toelichting.

Inhoudelijke conflicten Een goed functionerende raad van toezicht werkt vanuit cohesie en vertrouwen. De kwaliteit van besluitvorming kan onder druk komen te staan wanneer een serieus meningsverschil ontstaat en er niet voldoende tijd is om deze verschillen te onderzoeken. Lastige onderwerpen, zoals het functioneren van de bestuurder of het functioneren van de raad van toezicht, komen daarom niet makkelijk op de agenda, omdat deze onderwerpen snel kunnen leiden tot conflict. Om conflicten te voorkomen doen raden van toezicht veel vanuit compliance. Maar een goed functionerende raad van toezicht heeft het inhoudelijke conflict nodig. Inhoudelijk conflict zorgt er namelijk voor dat onderwerpen vanuit verschillende perspectieven worden bekeken. Dat kan de besluitvorming ten goede komen. 

Tenslotte: Dit boek is wat mij betreft verplichte kost voor iedereen die te maken heeft of krijgt met een Board. Waardevol leesvoer voor wie overweegt toe te treden tot een Board en waardevolle input bij een evaluatie van een Board. Een frisse blik van buiten vereist schone ramen, en dat betekent dat ik ook aan mijn voorjaarsschoonmaak ga beginnen.
Reflectie van Ben van der Burg bij BNR over paradigmaverkleving
https://www.bnr.nl/podcast/ben-van-der-burg/10465407/opinie-paradigmaverkleving-bij-the-voice